Radioterapia to jedna z metod leczenia onkologicznego. Jak każda forma terapii, niesie za sobą pewne skutki uboczne. Występują one u części chorych, jednak można skutecznie im zapobiegać lub zmniejszać ich uciążliwość.

Powikłania radioterapii podzielić można na wczesne i późne. Powikłania wczesne zazwyczaj są odwracalne i ustępują w ciągu maksymalnie kilku tygodni po leczeniu. Powikłania późne rozwijają się w ciągu miesięcy lub lat po zakończeniu leczenia. Nowoczesna precyzyjna radioterapia pozwala jednak ograniczyć częstość ich występowania.

Oto najczęstsze skutki uboczne leczenia radioterapią i sposoby, jak sobie z nimi radzić:

ZMĘCZENIE

Choć radioterapia w mniejszym stopniu niż chemioterapia wpływa na cały organizm, to w jej trakcie lub po zakończeniu pojawić się może zmęczenie wskutek niedoborów żywieniowych, odwodnienia lub rozległego obszaru napromieniania. Powodem zmęczenia może być także obniżenie nastroju związanego z przebiegiem choroby nowotworowej i związanym z nią stresem.

Zmęczenie możesz zmniejszyć:

• Stosując dostosowaną do Twoich aktualnych możliwości aktywność fizyczną, np. spacery
• Zwiększając ilość odpoczynku i snu 
• Ograniczając aktywność zawodową lub okresowo z niej rezygnując
• Korzystając z pomocy psychologa w razie odniżenia nastroju lub innych objawów depresji

PODRAŻNIENIE SKÓRY

Stosowane obecnie wysokoenergetyczne promieniowanie fotonowe w znacznie mniejszym stopniu wpływa na skórę niż promieniowanie generowane za pomocą lamp rentgenowskich.

W razie napromienienia tkanek znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie skóry, może występować zaczerwienie skóry, podrażnienie, złuszczenie naskórka lub przebarwienia. Podrażnienie skóry występuje m.in. u pacjentów poddawanych radioterapii nowotworów piersi oraz regionu głowy i szyi. Zazwyczaj ustępuje ono w ciągu 2-3 tygodni po zakończeniu radioterapii, natomiast przebarwienie (ściemnienie podobne do opalenizny) może utrzymać się dłużej.

Podrażnienie skóry możesz ograniczyć:

• Nawilżając skórę oraz stosując zalecane przez lekarza kremy/maści
• Unikając perfum, antyperspirantów, talków
• Myjąc się codziennie używając delikatnych, nieperfumowanych mydeł
• Nosząc luźne, przewiewne ubrania z naturalnych tkanin (bawełna/len) 
• Unikając golenia, jeśli jest to koniczne należy użyć golarek elektrycznych
• Osłaniając napromienianą okolicę przed działaniem promieni słonecznych
• Unikając kąpieli w basenach z chlorowaną wodą

PROBLEMY Z ODŻYWIANIEM

Radioterapia powoduje śmierć szybko dzielących się komórek. Takimi komórkami są komórki nowotworu, ale także komórki nabłonka jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelit.

W związku z tym część pacjentów w trakcie radioterapii może odczuwać suchość jamy ustnej, ból w trakcie przełykania, nudności, wymioty, biegunki, bolesne oddawanie stolca, utratę apetytu. Nudności i wymioty mogą być również wynikiem napromieniania ośrodkowego układu nerwowego. Częstość problemów z odżywianiem jest większa w przypadku stosowania jednocześnie radio- i chemioterapii. 

Występowanie/nasilenie biegunki możesz ograniczyć:

• Stosując dietę dostosowaną do leczenia (m.in. unikając zbyt dużej ilości surowych owoców, nabiału)
• Stosując zalecone przez lekarza środki przeciwbiegunkowe, w razie jej wystąpienia

Pamiętaj, aby w przypadku wystąpienia biegunki spożywać zwiększoną ilość płynów.

Ból jamy ustnej i w trakcie przełykania możesz ograniczyć:

• Stosując preparaty miejscowe (płyny do płukania jamy ustnej, siemię lniane) zalecone przez lekarza jeszcze przez wystąpieniem podrażnienia
• Unikając pikantnych, kwaśnych, gorących oraz drażniących mechanicznie pokarmów
• Zaprzestając palenia tytoniu
• Zaprzestając spożycia alkoholu
• Stosując delikatne szczoteczki do zębów

Nudności, wymioty i utratę apetytu możesz ograniczyć:

• Spożywając pokarm częściej (5-6 razy dziennie) w mniejszych ilościach
• Zmieniając dietę na lepiej tolerowaną przez twój organizm w trakcie leczenia
• Stosując zalecone przez lekarza lekarstwa ograniczające nudności i wymioty

Pomimo uciążliwości ze strony układu pokarmowego pamietaj, że zbilansowana dieta o odpowiedniej kaloryczności wspomaga Twój powrót do zdrowia.

UTRATA WŁOSÓW

Radioterapia może powodować utratę włosów w obszarze poddawanym leczeniu (jednak nie poza nim). Leczenie zmiany nowotworowej okolicy głowy może spowodować utratę włosów w tym obszarze. U większości pacjentów utracone włosy odrastają po leczeniu. Mogą one być innej barwy i grubości niż włosy przed leczeniem.

Utrata włosów może być istotnym problemem psycho-społecznym, dlatego spytaj swojego lekarza o zlecenie na perukę, którą możesz otrzymać w ramach refundacji NFZ.

W trakcie radioterapii występują również inne powikłania, które zależą od obszaru napromieniania i stosowanego schematu radioterapii. Szczegółowe informacje na ich temat możesz uzyskać od swojego lekarza onkologa-radioterapeuty.

Źródło: dr n. med. Ł. Kuncman dla zdrowie.pap.pl; Zdjęcia: andreaobzerova – stock.adobe.com