Każdy plastik szkodliwy? O bisfenolu A (i nie tylko)

W połowie stycznia 2018 r. Europejska Agencja Chemikaliów zaktualizowała listę substancji mogących mieć poważny wpływ na zdrowie ludzkie i środowisko. Na liście uaktualnione zostało zagrożenie związane z ekspozycją na działanie bisfenolu A, wykorzystywanego do produkcji tworzyw sztucznych.

Coraz więcej badań potwierdza jego negatywny wpływ na zdrowie. Kolejne kraje wprowadzają zakazy bądź ograniczenia dotyczące wykorzystania tego związku.

Bisfenol A należy do ksenoestrogenów. Przypominając swoją budową estrogen i łącząc się z receptorami estrogenu, może zaburzać funkcjonowanie organizmu i gospodarki hormonalnej. Ponadto działa szkodliwie na układ rozrodczy, zaburza płodność, może wywoływać przedwczesne pokwitanie, drażnić drogi oddechowe i oczy oraz wywoływać reakcje alergiczne. Może również powodować otyłość, częste poronienia, problemy z tarczycą czy zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi i prostaty. Szczególnie narażone na jego szkodliwe działanie są dzieci.

BPA, stosowany w opakowaniach żywności, przenika do żywności i do naszego ukłądu trawiennego, szczególnie jeśli jest ona podgrzewana lub ma kwaśny odczyn. Już dzienna ekspozycja na bisfenol rzędu 0,025 µg/kg masy ciała powoduje trwałe zmiany w narządach płciowych u rozwijającego się płodu i zmiany w tkance piersiowej u myszy. Długotrwała ekspozycja na niskie dawki może być przyczyną zaburzeń i chorób, głównie hormonalnych, które mogą uaktywnić się po wielu latach. Wielu badaczy sugeruje, że tak naprawdę nie da się ustalić bezpiecznego poziomu ekspozycji na BPA.

Najwięcej BPA znajduje się w wewnętrznej powłoce metalowych puszek służących do konserwowania żywności, w plastikowych butelkach i pojemnikach, płytach CD i DVD oraz elektronice, a także na powierzchni papieru wykorzystywanego do drukarek termicznych (np. do drukowania paragonów). BPA można znaleźć też w dezodorantach, perfumach i szamponach, zabawkach i plastikowych naczyniach.

Na oznaczeniach zamieszczanych na produktach i opakowaniach plastikowych najczęściej widnieje numer z przyporządkowanym do niego skrótem substancji, z której je wykonano. Oto przegląd najczęściej stosowanych oznaczeń:

  1. PET – politereftalan etylenu
    Butelki na napoje, wodę, soki, słoiki do masła orzechowego, butelki na olej spożywczy, tacki, opakowania na detergenty i kosmetyki. Stosowany także w tkaninach, dywanach, listwach podłogowych i sufitowych. Nie zawiera BPA, ale przy produkcji PET wykorzystuje się rakotwórczy pierwiastek antymon. Kolejne badania potwierdził, że wraz z upływem czasu migruje on do przechowywanych w opakowaniu żywności i napojów, zwłaszcza soków. Przeznaczony do jednorazowego użytku] Niezależne badania potiwerdziły również migrację z opakowań PET innych niż BPA substancji o charakterze estrogenowym.
  2. HDPE – polietylen wysokiej gęstości
    Dzbanki na mleko, sok i wodę, butelki na detergenty i kosmetyki, plastikowe torby, kubeczki na jogurty, foliowe torebki w pudełkach z płatkami śniadaniowymi. Stosowany także w rurach. Bezpieczna odmiana plastiku, bez BPA.
  3. PVC – polichlorek winylu 
    Butelki na wodę, olej i na detergenty, kosmetyki oraz płyny do ust, opakowania na wynos, folia plastikowa, strzykawki. Stosowany powszechnie w budownictwie i wyposażeniu wnętrz. Zawiera i wydziela całą gamę toksycznych związków chemicznych, w tym BPA, ołów, ftalany, dioksyny, rtęć i kadm.
  4. LDPE – polietylen niskiej gęstości 
    Torby na zakupy, pokrywki na pojemniki, folia plastikowa, worki na śmieci, pojemniki do przechowywania jedzenia, wewnętrzna powłoka w kartonach na mleko, plastikowe kubki do napojów, opakowania mrożonek, plastikowe butelki. Stosunkowo bezpieczna odmiana plastiku (jednak nie tak jak numery 2 i 5), bez BPA, mniej odporna na wyższe temperatury.
  5. PP – polipropylen 
    Pojemniki na margarynę, jogurty, syropy i inne produkty spożywcze, pojemniki do jedzenia na wynos, słomki do picia, pojemniki z matowego plastiku, nakrętki na butelki, buteleczki na lekarstwa. Względnie bezpieczna odmiana plastiku, bez BPA.
  6. PS – polistyren
    Jednorazowe kubki, talerze i sztućce, pojemniki na jogurty i jedzenie na wynos, tacki do mięsa, pojemniki na żywność z plastikowej pianki, pianka do pakowania, buteleczki na leki, zabawki, pudełka na płyty CD/DVD, materiały medyczne. Może wydzielać styren, atakujący mózg i układ nerwowy. Toksyczny wpływ styrenu na czerwone krwinki, wątrobę, nerki i żołądek potwierdzono w badaniach na zwierzętach.
  7. PC i inne – poliwęglany i inne 
    Butelki i butle na wodę wielokrotnego użytku, dzbanki do mleka, butelki dla niemowląt, kubki dla dzieci, butelki na sok z cytrusów, powłoki ochronne w puszkach, rękawy do pieczenia, różne opakowania, wypełnienia stomatologiczne na bazie żywic, artykuły optycznych, płyty CD/DVD itd. Plastik poliwęglanowy wytwarza się z udziałem BPA, który wydziela się z niego. zwłaszcza pod wpływem wysokiej temperatury. 

Jak chronić się przed szkodliwym plastikiem? 

  • dokładnie sprawdzaj oznaczenia na opakowaniach.
  • jak najczęściej kupuj i przechowuj żywność w opakowanich szklanych
  • kupuj i przechowuj żywność wyłącznie w plastikowych opakowaniach i pojemnikach oznaczonych cyfrą 5 i 2, ewentualnie 4, w ostateczności – 1
  • nie podgrzewaj jedzenia w plastikowych opakowaniach i na plastikowych tackach
  • unikaj przechowywania żywności tłustej i kwaśnej w plastikowych pojemnikach
  • ogranicz spożywanie żywności z puszki
  • nie kupuj i nie pij napojów w aluminiowych puszkach
  • dokładnie myj ręce po powrocie z zakupów. 

(Źródło: ekonsument.pl, akademiadietetyki.pl)