Z danych Krajowego Rejestru Nowotworów wynika, że w ogromnej większości rak jajnika diagnozowany jest w przedziale wiekowym 50-80 lat (80% przypadków w Polsce), przy czym połowa zdiagnozowanych kobiet ma pomiędzy 50 a 69 lat. Nie znaczy to jednak, że nie chorują młodsze kobiety, a nawet dzieci: w Polsce nowotwory jajnika stanowią 4% zachorowań na nowotwory złośliwe u dzieci (0-19) i ponad 6% u młodych dorosłych kobiet (20-44 lat).

Po pierwsze i przede wszystkim: nie ma specyficznej metody zapobiegania rakowi jajnika. Jak wiele innych nowotworów, nie daje o sobie znać we wczesnych stadiach, dlatego najlepiej, by kobieta znajdowała się pod stałą opieką ginekologa i regularnie poddawała się badaniom ultrasonograficznym. Do ginekologa najlepiej wybierać się raz do roku, o ile nie ma niepokojących objawów. Kobiety zagrożone dziedzicznym rakiem jajnika powinny bezwzględnie udać się poradni genetycznej.

Objawy raka jajnika

Niestety, w pierwszych dwóch stadiach zaawansowania rak jajnika nie daje objawów. Gdy choroba postępuje, pojawiają się dolegliwości, które pacjentki przypisują innym problemom zdrowotnym: wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, odbijanie się, powiększenie brzucha. Mogą się też pojawić nietypowe krwawienia i ucisk w miednicy. Dlatego też warto odbywać regularne wizyty kontrolne u ginekologa i informować lekarza o wszelkich zmianach w funkcjonowaniu organizmu, mogących sygnalizowac chorobę.

Wiele zmian w jajniku można wychwycić w dopochowym badaniu USG. W razie wykrycia nieprawidłowości nie należy wpadać w panikę – najczęściej lekarz wykryje łagodne torbiele.

„Jak dotąd nie posiadamy wystarczająco czułych metod przesiewowych, które zwiększyłyby rozpoznawalność raka jajnika na wczesnym etapie rozwoju. Coroczne kontrole ginekologiczne połączone z badaniem USG w niektórych przypadkach pozwalają na stosunkowo wczesne wykrycie choroby. W razie stwierdzenia patologii w zakresie jajnika uzupełniane powinno być badaniem markerów nowotworowych specyficznych dla raka jajnika. Niestety nadal większość rozpoznań to drugi i trzeci stopień zaawansowania, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Wykrycia wcześniejsze są zwykle przypadkowe” – mówi prof. Ewa Barcz, kierownik Kliniki Oddziału Ginekologiczno-Położniczego w Międzyleskim Szpitalu Specjalistycznym w Warszawie.

Niektóre kobiety są bardziej narażone na rozwinięcie się raka jajnika

Szacuje się, że w Polsce żyje nawet 2 miliony kobiet, które mogą być bardziej narażone na zachorowanie na raka jajnika (oraz piersi). Są to te panie, które odziedziczyły mutacje w jednym lub kilku z następujących genów: BRCA1, BRCA2, MSH2, MLH1, P53, RAD51C i D.

Kiedy można podejrzewać taką sytuację? Prof. Jan Lubiński, kierownik Międzynarodowego Centrum Nowotworów Dziedzicznych oraz Zakładu Genetyki i Patomorfologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie tłumaczy, że niepokojącym sygnałem jest informacja, iż w bliskiej rodzinie (u tej kobiety lub jej krewnych I i/lub II stopnia, po stronie jednego z rodziców) nastąpiło zachorowanie na raka jajnika lub piersi, zwłaszcza w młodym wieku – przed 40. rokiem życia.

Podejrzenie występowania mutacji zachodzi również wtedy, gdy u krewnych I lub II stopnia w dowolnym wieku wystąpią łącznie trzy przypadki raka piersi lub jajnika, a także gdy spokrewniony z kobietą mężczyzna miał stwierdzonego raka piersi.

Kobiety z grup wysokiego ryzyka zachorowania na raka jajnika lub piersi nie powinny poprzestać na regularnych wizytach kontrolnych u ginekologa – zaleca się im także konsultację u lekarza genetyka. W zależności od rezultatów testów i indywidulanej sytuacji pacjentki lekarz zarekomenduje odpowiednie postępowanie.

Czy można zapobiec rakowi jajnika?

O ile większości przypadków raka płuca można skutecznie zapobiec dzięki niepaleniu tytoniu i odpowiedniemu stylowi życia, zaś raka jelita grubego czy raka szyjki macicy – dzięki wykryciu pierwszych niepokojących zmian przerakowych w badaniach profilaktycznych (kolonoskopii i cytologii), to w przypadku raka jajnika nie ma specyficznych i pewnych metod zapobiegania tej chorobie.

Wiadomo jednak, że w pewnym stopniu przed rakiem jajnika chroni macierzyństwo i karmienie piersią. W renomowanym periodyku medycznym JAMA niedawno ukazała się praca na temat ochronnej funkcji karmienia piersią. Jej autorzy ustalili, że może ono chronić przed rakiem jajnika, a im krótszy był czas od zakończenia karmienia piersią i im dłuższy okres karmienia, tym ryzyko zachorowania na raka jajnika okazywało się niższe.

Prof. Jan Lubiński wskazuje też, że w pewnym stopniu działanie ochronne może mieć dieta bogata w selen, warto więc, by kobiety oznaczyły sobie poziom tego pierwiastka we krwi i w razie potrzeby wdrożyły odpowiednie zmiany w diecie. Zwiększenie spożycia selenu bez wcześniejszego sprawdzenia, czy faktycznie istnieje jego niedobór grozi negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia, ponieważ selen łatwo przedawkować, zwłaszcza gdy stosuje się suplementację. Spore ilości selenu zawiera mięso, zwłaszcza podroby, oraz ryby. Mniejsze ilości tego pierwiastka przyswajamy z nabiału. Warzywa i owoce są ubogie w ten mikroskładnik.

Źródło: J. Wojteczek, zdrowie.pap.pl, JAMA; Zdjęcia: magicmine – stock.adobe.com